Koning Mansa Moussa afgebeeld op de Catalaanse Atlas van Abraham Cresques uit 1375. Bron: Gallica Digital Library (Publiek domein).
De rijkste man ooit: Mansa Moussa
Bij de geschiedenis van de veertiende eeuw zijn crises als de Zwarte Dood, de Honderdjarige Oorlog en het Babylonische gevangenschap onlosmakelijk verbonden. Echter, het was niet overal kommer en kwel. In West-Afrika floreerde het koninkrijk Mali onder leiding van Mansa Moussa. De roem van koning Moussa is voornamelijk overgeleverd via een verslag van zijn pelgrimstocht naar Mekka, waarin hij de rest van de wereld kennis liet nemen van zijn onmetelijke rijkdom in goud.
Koning Moussa I van Mali beheerde zijn rijk van 1312 tot 1337. Weinig bronnen over zijn bestaan zijn bewaard gebleven maar duidelijk is dat hij beschikte over een enorme rijkdom. Een onderzoek van CelebrityNetWorth.com wijst uit dat hij de rijkste man was die ooit heeft geleefd.[1] Dat valt te begrijpen. Zijn domein reikte vanaf de West-Afrikaanse Atlantische kust 32.000 km landinwaarts. Het bevatte daardoor 50% van de toenmalige goudproductie in de bekende wereld, het lag op kruispunten van belangrijke routes voor de transsaharahhandel en het lag aan de Niger, een andere belangrijke handelsader. Naast goud was de winning en verhandeling van zout een grote inkomstenbron.
De invloed van de koning werd in de buitenwereld zichtbaar toen hij een pelgrimstocht ondernam. Ondanks dat de meeste inwoners van Koninkrijk Mali niet Islamitisch waren, was Mansa Moussa een devoot moslim. In 1324 begon hij zijn tocht naar Mekka. Hij doorkruiste de Sahara met een karavaan van maar liefst 60.000 man, waaronder bedienden, handelaren en 12.000 slaven, allen uitgedost – ook de slaven – in met goud versierde zijden kledij. Over deze toch schreven verschillende Arabische geleerden. Shibab al-Umari schreef over Moussa’s bezoek aan Cairo alsof de stad werd overspoeld met liefdadigheid. De koning deelde hier zoveel van zijn rijkdom uit dat tien jaar later de marktwaarde van goud nog was ontwricht.
De Malinese koning bracht een Islamitische architect mee terug naar Mali: Abu Es Haq es Saheli. Hij reisde met Mansa Moussa mee terug naar het handelscentrum Timboektoe. Hier ontwierp hij in opdracht onder andere een nieuw onderkomen voor de koning en de grote Djinguereber-moskee. Deze beroemde moskee staat nog steeds (zie afbeelding) en is een van de weinige tastbare restanten van Koninkrijk Mali. Daarnaast opende Mansa Moussa meer nieuwe moskeeën, scholen en liet hij de grote universiteit in Timboektoe uitbreiden en reorganiseren. Dit leidde ertoe dat de stad hét centrum werd van kennis, cultuur, handel en religie in West-Afrika. Ook op bestuurlijk gebied was Mansa Moussa innoverend. Hij poogde een uniform rechtssysteem op te zetten. Dat werd een succes. Ibn Battuta reisde tien jaar na Moussa’s regeerperiode door Mali en ervoer naar eigen zeggen nog steeds een algehele veiligheid en stabiliteit: ‘Noch reiziger, noch inwoner hoeven te vrezen voor rovers of gewelddadige mannen’.[2]
Mansa Moussa werd na zijn dood in 1337 opgevolgd door zijn zoon Mansa Maghán. In deze periode begon het rijk uiteen te vallen. Na Magháns dood in 1341 werd Moussa’s broer Sulaymán koning. Hij hield het rijk nog enigszins bijeen, maar volgens Ibn Battuta was van Moussa’s vrijgevigheid niks meer te zien: ‘Hij [Sulaymán] is een gierige koning, niet iemand waarvan je mag hopen dat hij zijn rijkdommen verdeelt’.[3] In deze periode splitste de provincie Songhai zich af. In de daaropvolgende eeuw werd het Songhairijk het laatste grote, welvarende rijk in West-Afrika.
De legenden over Mansa Moussa’s rijkdommen drongen via de Arabische wereld ook in Europa door. De Malinese koning verscheen in verhalen en op kaarten, zoals op de afbeelding hierboven van de beroemde Catalaanse Atlas uit 1375. Het ligt voor de hand te veronderstellen dat Moussa’s goud een drijfveer werd voor de vele ontdekkingsreizen richting West-Afrika. De gouden bol die de koning in zijn hand houdt op bovengenoemde kaart duidt op de waarde van het gebied. De fleur de lis (Franse lelie) waarmee hij is afgebeeld wijst op Europese invloeden. Vanaf de vijftiende eeuw zouden invallen de geschiedenis van het continent fors gaan veranderen en werd Afrika een Europees wingewest.
[1] “The 25 Richest People Who Ever Lived – Inflation Adjusted”, Celebrity Net Worth, 14 april 2014, https://www.celebritynetworth.com/articles/entertainment-articles/25-richest-people-lived-inflation-adjusted/.
[2] Ibn Batuta e.a., The Travels of Ibn Battuta, AD 1325-1354. Volume I, 1 online resource (xvii, 269 pages) : illustrations, maps. vols., Hakluyt Society, Second Series ; v. 110 (Farnham, Surrey ; Ashgate Pub., 2010), http://public.eblib.com/choice/publicfullrecord.aspx?p=2004612, 329.
[3] Ibn Batuta e.a., The Travels of Ibn Battuta, 324.
